Сынок з кулачок

Быў сабе дзед і баба. Доўга яны жылі, ды дзяцей не мелі. Раз пайшла баба ваду браць у калодзежы. Зачарпнула вядром дый паглядзела, ці поўна зачарпнула. Паглядзеўшы, бачыць: каліва гароху на дне ляжыць. Баба дастала ды з’ела. Вось яна ад гэтага гароху і затаўсцела-зацяжарыла. Панасіла колькі і нарадзіла сына маленькага – з кулачок.

Адзін раз дзед паехаў у поле араць ды сказаў бабе, каб прынесла яму ў поле абедаць. Баба згатавала абед ды хоча ўжо несці ў поле, ажно Сынок з кулачок кажа:

– Мама, я панясу.

Баба спалохалася ды кажа:

– Куды ж ты панясеш? Ты ж такі маленькі! Ты ж поля не ведаеш!

– Знайду, мамка!

Маці ўсё падрыхтавала, а сынок як сеў вярхом на гаршчкі, ды так шпарка паехаў, што ні вокам змігнуць. Пад’ехаўшы да бацькі, ён паставіў гаршчкі, а сам схаваўся за горку і крычыць:

– Тата, хадзі абедаць!

Бацька агледзеўся ды нікога не ўбачыў. Ды зноў сабе арэ. А сынок другі раз кліча: 

– Тата, хадзі абедаць!

Бацька зноў яго не ўбачыў. А ён як выйшаў на горку, ды як закрычыць:

– Бацька, ідзі ўжо абедаць!

Бацька яго ўбачыў і пайшоў. А сынок – на саху вярхом, ды давай араць! Каля гэтай нівы тым часам ехаў адзін пан. Угледзеў, як Сынок з кулачок арэ, і пытаецца ў мужыка, ці не прадасць ён хлопчыка. А мужык кажа:

– Каля пана воля хоча, дык я і задарма аддам!

Пан даў мужыку тысячу рублёў. А сабе ўзяў хлопчыка ў кулачок, закруціў яго ў насоўку ды схаваў у кішэню. Сынок вылез з кішэні дый скочыў з воза на дарогу, а пан, не заўважыўшы, паехаў далей. Сынок сыйшоў з дарогі і схаваўся ў траве. А па дарозе ідуць злодзеі і паміж сабою гамоняць:

– Пойдзем у пана ўкрадзем вала!

А сынок пачуў гэта і крычыць з травы прыдарожнай:

– А я раскажу!

Злодзеі папужаліся таго голасу ды кажуць:

– Хто гэта там? Хадзі з намі!

Сынок з кулачок выйшаў і пайшоў з імі. Прыйшоўшы да панскай пуні, дзе стаялі быкі, пачалі вырашаць:

– Хто ж палезе ў пуню?

А Сынок з кулачок кажа:

– Я!

І палез у пуню. Падыйшоў да быкоў ды закрычаў:

– Якога вам быка ўзяць?

Пан пачуў гэта ды прыбег з цяплом у пуню, але не ўбачыў нікога, ды вярнуўся зноў дадому. А сынок выбраў сабе самага лепшага быка ды вывеў злодзеям. Злодзеі ўзялі быка ды зарэзалі, а коўб* кінулі на дарозе. А самі паехалі. Сынок з кулачок застаўся ды ўлез у коўб. Прыйшоў з лесу воўк ды з’еў той коўб. А Сынок з кулачок як стаў крычаць у сярэдзіне ваўка! Звяруга спужаўся дый кажа:

– Што хочаш, я зраблю. Толькі ж не крычы!

А сынок кажа:

– Вязі мяне да таткі!

Воўк і павёз. Як толькі прыехалі яны да дзвярэй, то сынок і стаў крычаць:

– Тата-тата! Адчыняй дзверы!

Бацька і адчыніў.

– Бяры, бацька, таўкач ды бі ваўка!

Бацька забіў ваўка, садраў шкуру, вырабіў і пашыў сыночку шубу. 

 

Воўк, Змітрок, кабыла і баран

Ішоў воўк з-пад Міра, сустрэў Змітрака, той Змітрок быў кравец. Ішоў ён з палкаю, што раней мералі, як што пашыць. Воўк кажа:

– Зміцер-Змітрок, я цябе з’ем.

А Змітрок адказвае:

– З’ясі дык з’ясі, але перад смерцю дай я табе змераю камізэльку.

Воўк згадзіўся, Змітрок і пачаў яму палкаю па баках мераць. Мераў-мераў, пакуль ваўка начыста не збіў. Тады кажа:

– Пачакай жа, ваўчок. Камізэльку я змераў, але яшчэ ляж дагары – пазначу, дзе гузікі ўшываць.

Воўк яшчэ лёг дагары, а Змітрок яго наўстроч той мернай палкаю скалоў, так што не захацеў воўк есці Змітрака. Змітрок і пайшоў сабе далей. А воўк ляжыць ды думае: “Не з’еў дык не з’еў. Але нашто мне была тая камізэлька? Ды яшчэ ў два рады гузікі. Ці я пан? Ці я шляхціч?” І пайшоў воўк далей памаленьку. Ідзе ды ідзе, аж бачыць – ходзіць кабыла. Воўк і кажа:

–  Кабыла-кабыла, я цябе з’ем.

А кабыла адказвае:

– З’ясі дык з’ясі, але нашто ты будзеш мяне есці? Ты вось лепш пачытай ў мяне пад капытом газету.

Воўк пачаў глядзець, што там за газета пад капытом, а кабыла як ляпне яму ў храпу нагамі, аж воўк адляцеў і ляжыць. А кабыла тым часам уцякла. Ляжыць воўк ды думае: “Не з’еў дык не з’еў. Але нашто мне было яшчэ газету чытаць? Ці я грамацей? Ці настаўнік?” Ачомаўся воўк і пайшоў далей. Ідзе ды ідзе, сустрэў барана. І кажа:

– Баран-баран, цябе ж я напэўна з’ем!

Баран адказвае:

– Нашто ты мяне будзеш есці? Ты вось лепш заплюшчы вочы, адкрый рот, а я табе ў зяпу сам ускочу.

Сеў воўк, заплюшчыў вочы і адкрыў рот. Баран як разагнаўся ды як даў яму рагамі ў лабаніцу, дык воўк і самлеў. Баран уцёк, а воўк ачомаўся ды кажа сам сабе:

– Вось нават і не ведаю, ці я яго глынуў, ці мінуў?

З рога ўсяго многа

Жыў сабе дзед з бабай. І ў іх не было нічога, толькі адна лубачка жыта. Дзед і кажа:

– Бабка-бабка, што будзем рабіць з гэтым жытам?

А баба кажа:

– А ты ідзі на млын, змялі там жыта – хлебца спячом!

Пайшоў тады дзед на вадзяны млын, змалоў жыта і ідзе дамоў. Ідзе дамоў і зайшоў у карчму, а муку паставіў на заваленцы ля карчмы. Усхадзіўся раптам вецер і раздзьмуў дзедаву муку. Узяў дзед пустую лубку і пайшоў дадому.

– Бабка-бабка, што мы будзем рабіць? Паставіў я муку на заваленцы, а вецер і раздзьмуў яе.

– А ідзі, дзедка, не даруй яму!

І пайшоў тады дзед шукаць ветра.

Ішоў-ішоў, ішоў-ішоў, бачыць – хатка. Узяў ён тую хатку за вугал і стаў абарочваць. А вецер тут і крычыць:

– Не руш маю хатку! На табе акрайчык хлебца, дык як будзеш яго есці, то ён будзе большаць.

Узяў той акрайчык дзед ды пайшоў дадому, а па дарозе зайшоў да кумы нанач.

Стаў ён есці той хлеб. А ён не ўбывае, а прыбывае! Узялі куму моцныя завідкі. Яна ноччу ўзяла, адрэзала акрайчык хлеба звычайнага ды падмяніла: ягоны ўзяла сабе, а свой дала яму. Ото прыходзіць дзед дадому, сталі яны з бабай той акрайчык есці і...з’елі.

– Падмануў вецер! – гыркнуў дзед.

– Ідзі, дзедка, ды не даруй ты ветру.

Пайшоў дзед зноў. Ішоў-ішоў, знайшоў ветраву хатку. Узяў яе за вугал і стаў абарочваць. А тады вецер гукае:

– Чалавек-чалавек, не руш маю хатку! А на табе баранчыка. Як ты скажаш: “Баранчык, страсяніся! Высып золата-срэбра!” – ён і высыпле.

Ото дзед узяў баранчыка дый пайшоў дадому, ды не дайшоў, а ізноў зайшоў да кумы нанач. Пасядзеў трошкі і ўздумаў праверыць, ці праўда гэта, што яму той вецер сказаў. І кажа куме:

– Дай-ка мне, кумачка, дзяругу*.

Кума дала яму дзяругу, ён паставіў баранчыка на дзяругу і кажа:

– Баранчык, страсяніся, ды высып золата-срэбра!

А баранчык страсянуўся, і высыпалася і золата, і срэбра. А кума гэта ўбачыла і ноччу замяніла баранчыка. Назаўтра дзед узяў кумінага баранчыка і пайшоў дадому ў добрым гуморы. Прыходзіць дадому, паставіў баранчыка на дзяругу і кажа:

– Баранчык-баранчык, страсяніся! Высып золата-срэбра!

А баранчык той стаіць, як дурань.        

Праганяе тады баба ізноў дзеда:

– Ідзі ды не даруй ты ветру!

Пайшоў дзед ізноў да ветравай хаты.

Ізноў стаў яе за вугал абарочваць. А вецер, гэта ўбачыўшы, і крычыць:

– Чалавек-чалавек, не руш маю хату, на табе ражок. Цяпер тваё ўсё вернецца, трэба толькі сказаць: “З рога ўсяго многа!”

Узяў дзед ражок і пайшоў дзед дадому. Прыходзіць ізноў па дарозе да кумы. Пасядзеў трохі і гаворыць:

– Вось, кумка ты мая, ёсць у мяне ражок – што захочаш дасць. Толькі скажы яму: “З рога ўсяго многа!” – тут табе ўсяго і будзе.

Дзед выйшаў на двор, а кума зараз жа і кажа:

– З рога ўсяго многа!

Як толькі яна гэта сказала, як выскачылі з гэтага рога малайцы з бізунамі, як сталі яе біць! Білі-білі, а яна крычыць! А тут уваходзіць дзед.

– Ай, кумок, ратуй мяне! Аддам я табе і акрайчык, і баранчыка – каб толькі яны кінулі біцца.

А тады дзед кажа:

– Ох, усе ў рог!

І яны і пахаваліся назад у рог. Аддала тады кума і акрайчык, і баранчыка. Дзед забраў сваё і пайшоў дадому. Прыйшоў дамоў і стаў жыць. І стаў ён такім багатым, што ні здумаць, ні згадаць, ні ў казцы сказаць, ні пяром напісаць. Ну і, вядомая справа, калі ён такі багаты, дык і сябраваць пачаў з багатымі. Раз сабраў дзед пір ды паклікаў сваіх дружбакоў-паноў. Яны на гэтай гулянцы паўпіваліся, а адзін жа ж – не. Вось ляглі яны спаць, а той узяў хлеб і баранчыка – і да сябе дадому.

Назаўтра агледзеўся дзед – няма ні баранчыка, ні акрайчыка. Тады запрог каня і паехаў да таго пана. А той жа ж пытаецца ў дзеда:

– А што ж ты мне, дзед, прывёз?

– А я ж табе прывёз ражок.

– А пакажы які.

Дзед паказаў, а тады пан пытае:

– А што з ім рабіць?

– А вось што, паночак. Скажы толькі: “З рога ўсяго многа!” – дык ён жа ж і дасць усё, што захочаш.

А пан зараз і кажа:

– З рога ўсяго многа!

А як выскачыў адтуль тузін малайцоў з кулькамі, а як сталі яго лупіць! А пан гэты крычыць крычма:

– Ой, дзедка, ратуй! Аддам і баранчыка твайго, і акрайчык, а то ж яны мяне заб’юць!

Ну, тады ўжо дзед злітаваўся з яго і кажа:

– Ох, усе ў рог!

Усе яны і пахаваліся. Узяў дзед і акрайчык, і баранчыка, і ражок – і пайшоў дадому. Стаў тады дзед жыць сам па сабе, перастаў ужо дружыцца з багатымі.

 

Зайкава хатка

 

Жылі-былі ў адным лесе лісіца і заяц. Жылі яны адзін каля другога блізка. Прыйшла восень, стала холадна, уздумалі яны сабе хаткі збудаваць. Вось лісіца узвяла сабе хатку са сняжку, а заяц – з пяску. Пражылі зімку, дачакаліся вясны. У лісіцы хатка растала, а зайчыкава – выстаяла. Прыйшла лісіца, выгнала зайчыка, стала сама там жыць у яго хатцы. Сядзіць зайка пад бярозай і плача. Ідзе воўк.

– Чаго ты, зайка, плачаш?

– Як жа мне не плакаць? Жылі мы з ліскай блізка. Стала холадна, збудавалі мы сабе хаткі. Я сабе – з пяску, а лісіца – са сняжку. Прыйшла вясна, яе хатка растала, а мая выстаяла. Яна мяне выгнала з маёй хаткі і сама цяпер жыве там. Вось я сяджу ды плачу. Падсабі гора гараваць.

– Ну, хадзі, я яе выганю.

Пайшоў воўк, стаў на парозе:

– Вылазь, ліса, вон! Бо скіну з печы, паб’ю табе плечы!

А лісіца не лезе з печы дый гаворыць:

– Мой хвост шорсткі, як дам – дык павалішся!

Спалохаўся воўк лісінага хваста, пабег і зайца кінуў. Сеў заяц зноў пад бярэзінаю і плача. Ідзе па лесе мядзведзь. Убачыў зайку дый пытае:

– Чаго ты, зайка, плачаш?

– Як жа мне не плакаць? Жылі мы з ліскай блізка. Прыйшла восень, пабудавалі мы сабе хаткі. У яе хатка са сняжку, а ў мяне – з пяску. Прыйшла вясна, лісчына хатка растала, а мая выстаяла. Яна мяне выгнала з тае хаткі, сама там жыве. А я сяджу ды плачу. Падсабі гора гараваць.

Пайшоў мядзведзь лісіцу выганяць. Узыйшоў на парог, а лісіца і пытае:

– Хто там? Мой хвост шорсткі, як дам, дык павалішся!

Спалохаўся мядзведзь таго хваста, кінуў зайца ды бегчы. Зноў сеў зайчык пад бярозай і жаласна плача. Аж ідзе па лесе певень. Убачыў ён зайку і пытае:

– Чаго ты, зайка, плачаш?

Зайка стаў жаліцца пеўню:

– Жылі мы з лісіцай блізка. Узвялі сабе хаткі побач. Я сабе – з пяску, а лісіца – са сняжку.  Прыйшла вясна, лісіцына хатка растала, а мая выстаяла. Яна мяне і выгнала з маёй хаткі.

– Пайду-тка я яе выганю!

Плача зайка, не верыць.

– І дзе табе, Пеця, выгнаць? Воўк гнаў – не выгнаў, мядзведзь гнаў – не выгнаў.

– Не, хадзі, паспрабуем.

Вось і пайшлі. Увайшоў певень у хату, стаў на парозе і крычыць:

– Я пятух-чабятух, на кароткіх нагах, на высокіх пятах, нясу касу на плячы, хачу ліску засячы!

А лісіца і кажа:

– Мой хвост шорсткі, як дам, дык павалішся!

А певень не спалохаўся, скочыў з парога на падлогу і зноў крычыць:

– Я пятух-чабятух, на кароткіх нагах, на высокіх пятах, нясу касу на плячы, хачу ліску засячы!

А яна адказвае:

– Мой хвост шорсткі, як дам, дык павалішся!

А пятух усё бліжэй, бліжэй падыходзіць ды як ускочыць на пяколак! А лісіца скок з печы далоў, певень да яе, а яна – за парог! А зайка і дзверы за ёй зачыніў! І сталі зайка з пеўнем удвух жыць.